ماهیت فرشتگان

جواب: در آیات قرآن مجید، بحثهاى فراوانىدرباره ملائکه و فرشتگان و صفات و ویژگیها و اعمال و افعال و مأموریتهاىمختلف آنان دیده مى شود که اگر جمع آورى شود کتابى را تشکیل مى دهد.
در روایات اسلامى نیز بحثهاى بیشترى درباره فرشتگان و اعمال و صفات ومقامات آنها وارد شده است، ولى شاید بحث صریحى در هیچ کدام از اینهادرباره ماهیّت ملائکه به چشم نمى خورد. به همین دلیل در میان دانشمنداندرباره ماهیّت آنها گفتگوست.
علماى کلام بلکه اکثریّت قاطع دانشمندان اسلام، آنها را موجوداتى جسمانى(از جسم لطیف) مى دانند. در بعضى از تعبیرات کلمه نور به عنوان ماده اصلىتشکیل دهنده فرشتگان آمده است و در عبارت معروفى که در بسیارى از کتبآمده، مى خوانیم:«اَلْمَلَکُ جِسْم نُورِیّ...».
مرحوم علاّمه مجلسى تا آن حدّ در این جا پیش رفته که مى گوید: «امامیّهبلکه جمیع مسلمین مگر گروه کمى از فلاسفه... معتقدند که ملائکه وجود دارندو آنها اجسام لطیفه نورانیه هستند و مى توانند به اشکال مختلف درآیند... وپیامبران و اوصیاى معصوم، آنها را مى دیدند».(1)
به تعبیر دیگر ملائکه اجسام نورى اند و جن جسم نارى است و انسانها اجسام کثیفه (خشن) مى باشند.
قول دیگر مربوط به جمعى از فلاسفه است که ملائکه را مجرّد از جسم وجسمانیات مى دانند و معتقدند آنها داراى اوصافى هستند که در جسم نمى گنجد.
مرحوم «شارح خویى» در «منهاج البراعة» اقوال دیگرى در این زمینه نقل کردهاست که مجموعاً بالغ بر شش قول مى شود; ولى بسیارى از آنها قائلین بسیارکمى دارد.
بى شک وجود فرشتگان ـ مخصوصاً با آن ویژگیها و مقامات و اعمالى که قرآنبراى آنان شمرده ـ از امور غیبیّه است که براى اثبات آن با آن صفات وویژگیها راهى جز ادلّه نقلیّه وجود ندارد.
قرآن مجید براى آنها ویژگیهایى مى شمرد:
1ـ آنها موجوداتى عاقل و باشعورند.
2ـ همگى سر بر فرمان خدا دارند و هیچ گاه معصیت و نافرمانى نمى کنند.
3- وظایف مهم و بسیار متنوّعى از سوى خداوند بر عهده دارند. گروهى حاملانعرش، گروهى مدبّرات امر، گروهى فرشتگان قبض ارواح، گروهى مراقبان اعمالبشر، گروهى حافظان انسان از خطرات، گروهى امدادگران الهى براى مؤمنان درجنگها، گروهى مأمور عذاب و مجازات اقوام سرکش و گروهى مبلّغان وحى وآورندگان پیام الهى و کتب آسمانى براى انبیا هستند.
4- فرشتگان داراى مقامات مختلفند و همه در یک سطح نیستند.
5- پیوسته تسبیح و حمد الهى به جا  می آورند.
6- گاه به صورت انسان یا به صورتى دیگر بر انبیا یا انسانهاى شایسته‏اى مانند مریم (ع) ظاهر  می شوند.
و اوصاف دیگر که شرح همه آنها در این مختصر نمى‏ گنجد.
اما بحث در مورد این که ماهیّت ملائکه، مجرّد از جسم است یا غیر مجرّد،اثر چندانى ندارد، ولى ظاهر آیات و روایات- اگر نخواهیم توجیه و تفسیرخاصّى براى آنها در نظر بگیریم- آن است که آنها از این مادّه کثیف و خشنعنصرى نیستند، ولى به هر حال مجرّد مطلق نیز نمى ‏باشند. زیرا زمان و مکانو اوصاف دیگرى که لازمه جسم و جسمانیّت است براى آنها در آیات و روایاتآمده است.
تعبیراتى که در کلام مولا على (ع) در همین بخش از خطبه (و همچنین در خطبه اشباح) آمده است همین نظریه را تأیید  می کند.
ولى به هر حال اعتقاد به وجود ملائکه به طور اجمال از جمله مسائلى است که قرآن مجید بر آن تأکید دارد، چنانکه  می فرماید: «آمَنَالرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ‏ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّآمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ»،(پیامبر به آنچه از سوى پروردگارش بر او نازل شد ایمان آورده است و همهمؤمنان نیز به خدا و فرشتگان و کتابها و فرستادگانش ایمان آورده‏اند).(2)این نکته نیز قابل توجّه است که بعضى از ناآگاهان براى راضى نگهداشتنکسانى که منکر عوالم غیب به طور کامل هستند ملائکه را به قوا و انرژیهایىکه در طبیعت انسان و سایر موجودات قرار دارد تفسیر کرده‏اند، در حالى کهیک مطالعه بسیار اجمالى روى آیات قرآنى این طرز فکر را کاملا نفى  می کندچرا که براى ملائکه و فرشتگان، عقل و شعور و ایمان و اخلاص و عصمت اثباتشده است.(3)

(1) . بحارالانوار، ج 56، ص 202 (باب حقیقة الملائکة).
(2). سوره بقره ، آیه 285.
(3). پیام امام علی (ع) ، جلد 1، ص 160.